Er zijn in Nederland ruim veertig straten naar een specifieke datum genoemd, van de 7 Januaristraat in Maastricht tot aan de Drie Decembersingel in Venlo. Die datumstraatnamen verwijzen bijna allemaal naar een gebeurtenis in de Tweede Wereldoorlog. Samen vertellen ze in het kort het verloop van de oorlog in Nederland, en ze laten ook mooi zien hoe de bevrijding door Nederland trok.
De Tweede Wereldoorlog begon op 1 september 1939 toen het Duitse leger Polen binnenviel. Twee dagen later verklaarde Duitsland de oorlog aan het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Nederland verklaarde zich neutraal en probeerde zo buiten de oorlog te blijven. Dat was niet zo makkelijk. Op 9 november 1939 werden in Venlo twee Britse agenten van de Secret Intelligence Service gevangen genomen door de Duitse Sicherheitsdienst. Er was ook een Nederlandse officier aanwezig bij het zogenoemde 'Venlo-incident', en Hitler gebruikte dat als aanleiding om op 10 mei 1940 Nederland binnen te vallen. Het Nederlandse leger bood nog even weerstand, maar vijf dagen later werd toch gecapituleerd.
- Negen-novemberweg (Venlo)
- 10 Meilaan (Valkenburg)
- 10-Meilaan (Katwijk)
Na de capitulatie werd Nederland bezet door de Duitsers. Er volgde een periode van vervolging, onderdrukking, razzia's en verzet.
De Duitse bezetting zou tot 1944 duren. In juni 1944 landden de geallieerden in Normandië, waarna ze in drie maanden oprukten naar Nederland. Op 12 september 1944 werden Eijsden en Noorbeek (in Zuid-Limburg) als eerste bevrijd. Op 13 september volgde de bevrijding van Maastricht en op 17 september die van Heerlen.
- 12 Septemberstraat (Eijsden)
- 12e Septemberlaan (Noorbeek)
- 13 septemberstraat (Maastricht)
- September 1944-straat (Heerlen)
Op 17 september 1944 begon 'Operatie Market Garden', een groot offensief van de geallieerden met als doel om een aantal strategische bruggen in te nemen. Als onderdeel van de operatie werden er die dag luchtlandingen uitgevoerd bij Son, Groesbeek, en Arnhem. Diezelfde dag werd het dorp Zeelst (tegenwoordig onderdeel van Veldhoven) gebombardeerd bij een poging van de geallieerden om vliegveld Welschap onbruikbaar te maken voor de Duitsers. Amerikaanse parachutisten die bij Best landden, trokken naar het zuiden en bevrijdden op 18 september Eindhoven. Ten noorden van Nijmegen werd op 20 september 1944 een bruggenhoofd gevestigd; de Spoorbrug en de Waalbrug werden door de geallieerden veroverd.
- 17 Septemberplein (Son)
- 17 Septemberstraat (Groesbeek)
- Laan van de 17e september (Arnhem)
- 17 Septemberstraat (in Veldhoven, deze straat kruist de Bevrijdingsstraat)
- 18 Septemberplein (Eindhoven)
- 20 septemberplein (Nijmegen)
Het offensief van Market Garden eindigde bij Arnhem. Daar kon het laatste doel van de operatie - de beroemde brug - helaas niet worden ingenomen. De opmars van de geallieerden strandde en het deel van Nederland dat nog bezet was, kwam in de hongerwinter terecht. In de zuidelijke provincies konden de geallieerden gelukkig wel doorgaan met de bevrijding. Deze straatnamen laten zien hoe de bevrijding in de laatste maanden van 1944 verliep:
- Zes-oktoberlaan (Putte)
- 11 Octoberstraat (Sluis)
- 14 Oktoberplein (Overloon)
- 17 Oktoberplein (IJzendijke)
- 28 Oktoberstraat (Wouw)
- 29 oktoberplein ('s-Hertogenbosch)
- 1 Novemberstraat (Sluis)
- 18 novemberring (Panningen)
- Drie Decembersingel (Venlo)
De druk op de Duitsers werd steeds groter en de Duitse repressie steeds harder. Er werden door het hele land razzia's uitgevoerd. Op 8 oktober 1944 vonden in een aantal plaatsen in Noord-Limburg (waaronder Panningen) de zogenaamde kerkrazzia's plaats, waarbij kerkgangers na de mis door de Duitsers werden opgewacht en opgepakt.
In de nacht van 10 op 11 oktober 1944 vond bij Ursem de Slag bij Rustenburg plaats. Een groep verzetsmensen liep door verraad in de val en werd door Duitse militairen neergeschoten.
- 8 oktoberstraat (Panningen)
- Elf Oktoberstraat (Ursem)
Na de hongerwinter hervatten de geallieerden in februari 1945 hun opmars. Tijdens de 'Operatie Veritable' werd flink gestreden met de Duitsers in het gebied langs de Rijn. In de lente van 1945 werden ook de noordelijke provincies van Nederland bevrijd.
- 11 April Plein (Ommen)
- Dertien Aprilstraat (Oosterwolde)
- 16 Aprillaan (Groningen)
Op 4 mei 1945 capituleerde Duitsland. De capitulatie ging een dag later in, op 5 mei 1945. Die dag vieren we als Bevrijdingsdag.
- 5 Mei plein (Wageningen)
- 5 Meilaan (Zoeterwoude)
- 5 Meistraat (Bergschenhoek)
- 5 Mei-Straat (Zoetermeer)
- 5e Meistraat (Maastricht)
- 5-mei plein (Maarn)
- 5-Meistraat (Koudekerk aan den Rijn)
- Vijf Meilaan, Vijf Meiplein en Vijf Meibrug (Leiden)
- 5 Meiplein (Utrecht)
- Laan van de 5e mei (Arnhem)
- Vijfmeiweg (Sassenheim)
In Azië was de Tweede Wereldoorlog nog niet voorbij. Op begin augustus 1945 gooiden de Amerikanen de beroemde atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. Japan capituleerde vervolgens op 15 augustus 1945. Op Plein 15 Augustus in Wageningen wordt jaarlijks de Indië-herdenking gehouden.
- Plein 15 Augustus (Wageningen)
Tijdens de oorlog werden al ideeën gevormd voor de oprichting van de Verenigde Naties, een internationale organisatie die duurzame vrede, veiligheid en samenwerking van landen nastreeft. De Verenigde Naties traden officieel in werking op 24 oktober 1945.
- 24 Oktoberplein (Utrecht)
Na de oorlog begon Nederland aan de wederopbouw. Er werden overal nieuwe woonwijken aangelegd en dus moesten er allemaal nieuwe straatnamen komen. Voor de straatnaamgeving koos men soms thema's die aan de oorlog gerelateerd waren. Zo werden er bijvoorbeeld veel legerleiders en verzetshelden geëerd en werden straatnamen gekozen die in het algemeen verwijzen naar bevrijding, victorie en vrede.
P.S. (1)
Van alle datumstraatnamen die we in Nederland hebben, zijn er overigens ook nog acht die helemaal niks met de Tweede Wereldoorlog te maken hebben. De Drie Octoberstraat in Leiden herinnert aan het Beleg van Leiden in 1574. De 7 Januaristraat in Maastricht dankt zijn naam aan het huwelijk van Prinses Juliana en Prins Bernhard op die datum in 1937. De 25 Junistraat in Tricht herinnert aan de windhoos die het dorp teisterde op 25 juni 1967; het was een van de zwaarste windhozen van de eeuw. De 1 juli-weg in Maastricht is zo genoemd ter herdenking van de samenvoeging van het dorp Heer met Maastricht op 1 juli 1970. En dan zijn er nog drie straatnamen die herinneren aan de watersnoodramp in 1953: de 1-Februariweg (in Heijningen), de 1 februariweg (in Herkingen) en Plein 1 febr 1953 (in Nieuw-Vossemeer).
P.S. (2)
Het is opvallend op hoe ontzettend veel manieren je een straatnaam kunt schrijven die naar een datum is genoemd. Met of zonder hoofdletters, streepjes en spaties... het komt allemaal voor. Ik zou zelf kiezen voor de schrijfwijze '5 Meilaan'.
- Negen-novemberweg (Venlo)
- 10 Meilaan (Valkenburg)
- 10-Meilaan (Katwijk)
Na de capitulatie werd Nederland bezet door de Duitsers. Er volgde een periode van vervolging, onderdrukking, razzia's en verzet.
De Duitse bezetting zou tot 1944 duren. In juni 1944 landden de geallieerden in Normandië, waarna ze in drie maanden oprukten naar Nederland. Op 12 september 1944 werden Eijsden en Noorbeek (in Zuid-Limburg) als eerste bevrijd. Op 13 september volgde de bevrijding van Maastricht en op 17 september die van Heerlen.
- 12 Septemberstraat (Eijsden)
- 12e Septemberlaan (Noorbeek)
- 13 septemberstraat (Maastricht)
- September 1944-straat (Heerlen)
Op 17 september 1944 begon 'Operatie Market Garden', een groot offensief van de geallieerden met als doel om een aantal strategische bruggen in te nemen. Als onderdeel van de operatie werden er die dag luchtlandingen uitgevoerd bij Son, Groesbeek, en Arnhem. Diezelfde dag werd het dorp Zeelst (tegenwoordig onderdeel van Veldhoven) gebombardeerd bij een poging van de geallieerden om vliegveld Welschap onbruikbaar te maken voor de Duitsers. Amerikaanse parachutisten die bij Best landden, trokken naar het zuiden en bevrijdden op 18 september Eindhoven. Ten noorden van Nijmegen werd op 20 september 1944 een bruggenhoofd gevestigd; de Spoorbrug en de Waalbrug werden door de geallieerden veroverd.
- 17 Septemberplein (Son)
- 17 Septemberstraat (Groesbeek)
- Laan van de 17e september (Arnhem)
- 17 Septemberstraat (in Veldhoven, deze straat kruist de Bevrijdingsstraat)
- 18 Septemberplein (Eindhoven)
- 20 septemberplein (Nijmegen)
Het offensief van Market Garden eindigde bij Arnhem. Daar kon het laatste doel van de operatie - de beroemde brug - helaas niet worden ingenomen. De opmars van de geallieerden strandde en het deel van Nederland dat nog bezet was, kwam in de hongerwinter terecht. In de zuidelijke provincies konden de geallieerden gelukkig wel doorgaan met de bevrijding. Deze straatnamen laten zien hoe de bevrijding in de laatste maanden van 1944 verliep:
- Zes-oktoberlaan (Putte)
- 11 Octoberstraat (Sluis)
- 14 Oktoberplein (Overloon)
- 17 Oktoberplein (IJzendijke)
- 28 Oktoberstraat (Wouw)
- 29 oktoberplein ('s-Hertogenbosch)
- 1 Novemberstraat (Sluis)
- 18 novemberring (Panningen)
- Drie Decembersingel (Venlo)
De druk op de Duitsers werd steeds groter en de Duitse repressie steeds harder. Er werden door het hele land razzia's uitgevoerd. Op 8 oktober 1944 vonden in een aantal plaatsen in Noord-Limburg (waaronder Panningen) de zogenaamde kerkrazzia's plaats, waarbij kerkgangers na de mis door de Duitsers werden opgewacht en opgepakt.
In de nacht van 10 op 11 oktober 1944 vond bij Ursem de Slag bij Rustenburg plaats. Een groep verzetsmensen liep door verraad in de val en werd door Duitse militairen neergeschoten.
- 8 oktoberstraat (Panningen)
- Elf Oktoberstraat (Ursem)
Na de hongerwinter hervatten de geallieerden in februari 1945 hun opmars. Tijdens de 'Operatie Veritable' werd flink gestreden met de Duitsers in het gebied langs de Rijn. In de lente van 1945 werden ook de noordelijke provincies van Nederland bevrijd.
- 11 April Plein (Ommen)
- Dertien Aprilstraat (Oosterwolde)
- 16 Aprillaan (Groningen)
Op 4 mei 1945 capituleerde Duitsland. De capitulatie ging een dag later in, op 5 mei 1945. Die dag vieren we als Bevrijdingsdag.
- 5 Mei plein (Wageningen)
- 5 Meilaan (Zoeterwoude)
- 5 Meistraat (Bergschenhoek)
- 5 Mei-Straat (Zoetermeer)
- 5e Meistraat (Maastricht)
- 5-mei plein (Maarn)
- 5-Meistraat (Koudekerk aan den Rijn)
- Vijf Meilaan, Vijf Meiplein en Vijf Meibrug (Leiden)
- 5 Meiplein (Utrecht)
- Laan van de 5e mei (Arnhem)
- Vijfmeiweg (Sassenheim)
In Azië was de Tweede Wereldoorlog nog niet voorbij. Op begin augustus 1945 gooiden de Amerikanen de beroemde atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. Japan capituleerde vervolgens op 15 augustus 1945. Op Plein 15 Augustus in Wageningen wordt jaarlijks de Indië-herdenking gehouden.
- Plein 15 Augustus (Wageningen)
Tijdens de oorlog werden al ideeën gevormd voor de oprichting van de Verenigde Naties, een internationale organisatie die duurzame vrede, veiligheid en samenwerking van landen nastreeft. De Verenigde Naties traden officieel in werking op 24 oktober 1945.
- 24 Oktoberplein (Utrecht)
Na de oorlog begon Nederland aan de wederopbouw. Er werden overal nieuwe woonwijken aangelegd en dus moesten er allemaal nieuwe straatnamen komen. Voor de straatnaamgeving koos men soms thema's die aan de oorlog gerelateerd waren. Zo werden er bijvoorbeeld veel legerleiders en verzetshelden geëerd en werden straatnamen gekozen die in het algemeen verwijzen naar bevrijding, victorie en vrede.
P.S. (1)
Van alle datumstraatnamen die we in Nederland hebben, zijn er overigens ook nog acht die helemaal niks met de Tweede Wereldoorlog te maken hebben. De Drie Octoberstraat in Leiden herinnert aan het Beleg van Leiden in 1574. De 7 Januaristraat in Maastricht dankt zijn naam aan het huwelijk van Prinses Juliana en Prins Bernhard op die datum in 1937. De 25 Junistraat in Tricht herinnert aan de windhoos die het dorp teisterde op 25 juni 1967; het was een van de zwaarste windhozen van de eeuw. De 1 juli-weg in Maastricht is zo genoemd ter herdenking van de samenvoeging van het dorp Heer met Maastricht op 1 juli 1970. En dan zijn er nog drie straatnamen die herinneren aan de watersnoodramp in 1953: de 1-Februariweg (in Heijningen), de 1 februariweg (in Herkingen) en Plein 1 febr 1953 (in Nieuw-Vossemeer).
P.S. (2)
Het is opvallend op hoe ontzettend veel manieren je een straatnaam kunt schrijven die naar een datum is genoemd. Met of zonder hoofdletters, streepjes en spaties... het komt allemaal voor. Ik zou zelf kiezen voor de schrijfwijze '5 Meilaan'.
Reacties
Amerikaanse parachutisten die bij Best landen...
= landden
Als je echt chronologisch de bevrijding wil laten zien, dan verdienen
- Zes-oktoberlaan (Putte)
en
- Elf Oktoberstraat (Ursem)
een plaatsje bovenaan in het oktober-november-december-blokje.
sttraatnaamgeving = straatnaamgeving
op de datum in 1937 = op die ...
winhozen = windhozen
Groet,
Bert
Maastricht
7 Januaristraat (openbare ruimte ID 0935300000014130)
5e Meistraat (openbare ruimte ID 0935300000013660)
1 juli-weg (openbare ruimte ID 0935300000004855)
13 septemberstraat (openbare ruimte ID 0935300000004610)
De schrijfwijze '5 Meilaan' heeft niet mijn voorkeur. In de Woordenlijst Nederlandse Taal (2005) staan de woorden '1 aprilgrap' en '1 meifeest'. Als het eerste complete woord van een zin een cijfer of symbool is, krijgt het tweede woord geen hoofdletter; zie http://onzetaal.nl/taaladvies/advies/80-verzuimde-verzuimde-te-gaan#. Ik zie geen enkele reden om hier bij straatnamen van af te wijken.
De juiste notatie van de datum dient zo letterlijk mogelijk overgenomen te worden. De Raad van de gemeente Nijmegen heeft op 23 oktober 2013 de naam 20 septemberplein vastgesteld. Dat is mijns inziens de enig juiste schrijfwijze. Dat men er vervolgens in slaagt op een straatnaambord met aan beide zijden '20 Septemberplein' op te hangen, is een beetje dom.
Dit artikel gaat alleen over straten die naar een specifieke datum zijn genoemd, zo staat het ook in de inleiding geschreven. Er zijn in Nederland ook ruim veertig straatnamen die naar een jaartal zijn genoemd (zonder dat daarbij een aanduiding is gegeven van dag of maand). Het gros daarvan is genoemd naar 1940, 1944 of 1945 (ca 10), of naar de periode 1940-1945 (ca 15).
Het eerste advies van Onze Taal gaat over het gebruik van een spatie of een streepje, en ik ben het ermee eens dat een spatie hier beter is. Het tweede advies gaat over het hoofdlettergebruik aan het begin van de zin na een getal; dat vind ik wat anders dan het gebruik van een hoofdletter in een naam die met een cijfer begint. In zo'n naam (die vaak meer op zichzelf staat) vind ik het gebruik van een hoofdletter duidelijker en mooier. Dat is een kwestie van stijl. Overigens gelden de regels officieel niet voor namen, maar het is natuurlijk wel fijn als die namen logisch en consistent worden vastgesteld. En die schrijfwijze moet ook op de bordjes worden overgenomen.
- 29 oktoberplein ('s-Hertogenbosch) - 1 Novemberstraat (Sluis) - 18 novemberring (Panningen)
Groet,
Bert
Klopt. Er zijn wel meer plaatsen in het land waar een straat naar 40-45 genoemd is, maar ik heb me in dit verhaal beperkt tot straatnamen met datums. De 16 Aprillaan staat daarom al wel in het stuk vermeld.