Van Valge naar de Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat - we gaan het hoekje om in Leens
Leens is een dorp in het hoge Groningen met ongeveer 1800 inwoners en bijna vijftig straatnamen. Op één paal hangt een bijzondere combinatie van straatnaamborden: de korte straatnaam Valge en de bijzonder lange straatnaam Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat. Twee heel verschillende namen, en toch hebben ze allebei iets te maken met de geschiedenis van Leens.
Voor de betekenis van het woord 'valge' gaan we terug naar de ijzertijd, maar we blijven wel in de buurt van Leens. Rond het jaar 500 voor Christus was het gebied in het noorden van Groningen al bewoond. In het kweldergebied woonden de mensen vooral op de hoger gelegen kwelderwallen. Door de stijging van de zeespiegel - daar had men toen ook al last van - liepen ook die wallen soms onder. De bewoners lieten zich niet wegjagen: ze gingen de wallen kunstmatig verhogen. Zo'n kunstmatige heuvel wordt in Groningen 'wierde' genoemd. In Friesland noemen ze dat een 'terp'; dat is een term die wat meer algemeen gebruikt wordt. De bewoners van zo'n wierde gebruikten het hoge kleigebied aan de randen ervan als akker. Dat akkerland noemde men 'valge'. Het woord gaat terug op een oud Germaans woord dat 'met de ploeg omgeworpen aarde' betekent.
De wierden komen voor langs de hele kust van de Waddenzee. Leens ligt ook op een oude wierde, op een rijtje tussen die van Ulrum, De Houw en Wehe. Een straat met de naam Valge is in Leens dus helemaal op zijn plek. De straat achter de Valge heet overigens Achtervalge, en in het verlengde van de Valge ligt de straatnaam Wierde. Je weet nu wat die met elkaar te maken hebben.
Ik dacht even dat de Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat genoemd was naar jonkheer Edzard Tjarda van Starkenborgh Stachouwer (1859-1936). Op zich geen vreemde gedachte. Hij was achtereenvolgens notaris, burgemeester van Groningen, lid van de Provinciale Staten van Groningen, lid van de Eerste Kamer en Commissaris van de Koningin in Groningen. Een mooie carrière waar je wel een straatnaam mee verdient. Maar waarom zouden ze in Leens een straat noemen naar de burgemeester van Groningen?
In werkelijkheid blijkt dat de Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat is genoemd naar zijn grootvader, en die heette ook Edzard Tjarda van Starkenborgh Stachouwer. Dat is vast geen toeval. Deze Edzard werd in 1797 geboren in Wehe, een dorp op een wierde iets ten oosten van Leens. Hij was ook burgemeester (van 1829 tot 1839), maar dan niet van Groningen maar gewoon van Leens. In die periode was hij ook nog een paar jaar lid van de Provinciale Staten van Groningen. In 1814 ontving hij het adelspredicaat, zodat hij zich sinds die tijd jonkheer mocht noemen. Een gewaardeerd burgemeester en jonkheer... daarmee hebben we de tekst van het straatnaambord compleet: Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat.
In Groningen ligt sinds 1938 ook het Van Starkenborghkanaal, dat loopt van Groningen naar de grens met Friesland. Dit kanaal is wél genoemd naar de kleinzoon van de oude burgemeester van Leens.
De langste namen die ik ken, zijn de Burgemeester Baron van Voerst van Lyndenstraat in Gramsbergen (46 tekens, inclusief de spaties), de Burgemeester Jonkheer Quarles van Uffordlaan in Apeldoorn (40 tekens) en de Burgemeester Baron van Voorst tot Voorstweg in Tilburg (38 tekens). Het is duidelijk: als je ooit nog kans wilt maken om de langste straatnaam van Nederland naar je vernoemd te krijgen, dan helpt het wel om burgemeester te worden, een adellijke titel te voeren en een dubbele achternaam te hebben.
Het zal wel niet de reden zijn geweest dat onze Van Starkenborgh Stachouwer burgemeester werd. Maar hij voldoet wel helemaal aan de regels en het levert inderdaad een lange straatnaam op: Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat, dat zijn 57 tekens. Dat is meer dan tien tekens langs dan de Burgemeester Baron van Voerst van Lyndenstraat in Gramsbergen! Waarom prijkt de straat in Leens dan nergens op de recordlijstjes? Simpel: de straatnaam op het bord is niet de officiële naam. Volgens de registers heet de straat gewoon Van Starkenborghstraat, en dat zijn maar 22 tekens. De bordenmaker heeft dus alles uit de kast gehaald om er een stoer bord van te maken; misschien wel omdat hij vond dat Van Starkenborgh Stachouwer meer eer verdiende.
Het is trouwens helemaal geen lange straat, die Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat. De Valge is een flink stuk langer.
Voor de betekenis van het woord 'valge' gaan we terug naar de ijzertijd, maar we blijven wel in de buurt van Leens. Rond het jaar 500 voor Christus was het gebied in het noorden van Groningen al bewoond. In het kweldergebied woonden de mensen vooral op de hoger gelegen kwelderwallen. Door de stijging van de zeespiegel - daar had men toen ook al last van - liepen ook die wallen soms onder. De bewoners lieten zich niet wegjagen: ze gingen de wallen kunstmatig verhogen. Zo'n kunstmatige heuvel wordt in Groningen 'wierde' genoemd. In Friesland noemen ze dat een 'terp'; dat is een term die wat meer algemeen gebruikt wordt. De bewoners van zo'n wierde gebruikten het hoge kleigebied aan de randen ervan als akker. Dat akkerland noemde men 'valge'. Het woord gaat terug op een oud Germaans woord dat 'met de ploeg omgeworpen aarde' betekent. De wierden komen voor langs de hele kust van de Waddenzee. Leens ligt ook op een oude wierde, op een rijtje tussen die van Ulrum, De Houw en Wehe. Een straat met de naam Valge is in Leens dus helemaal op zijn plek. De straat achter de Valge heet overigens Achtervalge, en in het verlengde van de Valge ligt de straatnaam Wierde. Je weet nu wat die met elkaar te maken hebben.
Het hoekje om
Dan gaan we nu de hoek om, de Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat in. In Leens noemen ze graag straten naar personen. Van de vijftig straatnamen is veertig procent naar personen genoemd. Zo zijn er straten genoemd naar zuster A. Westerhof, meester J.S. van Weerden, burgemeester E.P. van Iperen en notaris A.A. Ages, er zijn straten voor Van der Munnik, Werkman, Zijlma, Tammens, Beukema en Ritzema, en natuurlijk ook voor Beatrix, Juliana, Bernhard en Wilhelmina. De straatnaam voor E.Tj. van Starkenborgh Stachouwer past prima in dat lijstje.Ik dacht even dat de Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat genoemd was naar jonkheer Edzard Tjarda van Starkenborgh Stachouwer (1859-1936). Op zich geen vreemde gedachte. Hij was achtereenvolgens notaris, burgemeester van Groningen, lid van de Provinciale Staten van Groningen, lid van de Eerste Kamer en Commissaris van de Koningin in Groningen. Een mooie carrière waar je wel een straatnaam mee verdient. Maar waarom zouden ze in Leens een straat noemen naar de burgemeester van Groningen?
In werkelijkheid blijkt dat de Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat is genoemd naar zijn grootvader, en die heette ook Edzard Tjarda van Starkenborgh Stachouwer. Dat is vast geen toeval. Deze Edzard werd in 1797 geboren in Wehe, een dorp op een wierde iets ten oosten van Leens. Hij was ook burgemeester (van 1829 tot 1839), maar dan niet van Groningen maar gewoon van Leens. In die periode was hij ook nog een paar jaar lid van de Provinciale Staten van Groningen. In 1814 ontving hij het adelspredicaat, zodat hij zich sinds die tijd jonkheer mocht noemen. Een gewaardeerd burgemeester en jonkheer... daarmee hebben we de tekst van het straatnaambord compleet: Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat.
In Groningen ligt sinds 1938 ook het Van Starkenborghkanaal, dat loopt van Groningen naar de grens met Friesland. Dit kanaal is wél genoemd naar de kleinzoon van de oude burgemeester van Leens.
De langste?
Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat... dat is best een lange straatnaam. En door die combinatie met Valge lijkt hij alleen nog maar langer. Is het wellicht zelfs de langste straatnaam van Nederland?De langste namen die ik ken, zijn de Burgemeester Baron van Voerst van Lyndenstraat in Gramsbergen (46 tekens, inclusief de spaties), de Burgemeester Jonkheer Quarles van Uffordlaan in Apeldoorn (40 tekens) en de Burgemeester Baron van Voorst tot Voorstweg in Tilburg (38 tekens). Het is duidelijk: als je ooit nog kans wilt maken om de langste straatnaam van Nederland naar je vernoemd te krijgen, dan helpt het wel om burgemeester te worden, een adellijke titel te voeren en een dubbele achternaam te hebben.
Het zal wel niet de reden zijn geweest dat onze Van Starkenborgh Stachouwer burgemeester werd. Maar hij voldoet wel helemaal aan de regels en het levert inderdaad een lange straatnaam op: Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat, dat zijn 57 tekens. Dat is meer dan tien tekens langs dan de Burgemeester Baron van Voerst van Lyndenstraat in Gramsbergen! Waarom prijkt de straat in Leens dan nergens op de recordlijstjes? Simpel: de straatnaam op het bord is niet de officiële naam. Volgens de registers heet de straat gewoon Van Starkenborghstraat, en dat zijn maar 22 tekens. De bordenmaker heeft dus alles uit de kast gehaald om er een stoer bord van te maken; misschien wel omdat hij vond dat Van Starkenborgh Stachouwer meer eer verdiende.
Het is trouwens helemaal geen lange straat, die Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat. De Valge is een flink stuk langer.
Reacties
De Burgemeester Jhr. E.Tj. van Starkenborgh Stachouwerstraat bestaat niet! Ik heb wel een Van Starkenborghstraat (openbare ruimte ID 1663300000000920) gevonden. Op het straatnaambord staat blijkbaar een andere naam dan in het brondocument dat is ingeschreven in het adressenregister.
In het postcodeboek (uitgave 1978) staat s stachhouw str, v (met hh). Dit zou er op kunnen duiden dat de straat vroeger Van Starkenborgh Stachouwerstraat heette. Dat de straat ooit de naam gehad heeft die op het straatnaambord staat, acht ik vrijwel uitgesloten.